ابرخشت یا ابرچینه بنایی است ساخته شده با مصالح طبیعی و قابل برگشت به چرخه زیستی، که به کوشش معمار سرشناس ایرانی، نادر خلیلی (1314-1386) ابداع شده است و هم اکنون توسط شاگردان ایشان، معماران و البته موسسه آموزشی کال ارث که خود وی پایه گذاری کرد، در اقصی نقاط دنیا به عنوان سرپناه امن با کاربری های متفاوت استفاده میشود. از آن به عنوان راهکاری کاربردی و مناسب برای ساخت سرپناه بعد از بحران هایی از قبیل سیل ،زلزله و جنگ یاد میشود که دسترسی به مصالح و تکنولوژی ساده نباشد. تقریبا هر کسی میتواند ساخت ابرخشت را یاد بگیرد و در ساخت با هرتوان فیزیکی مشارکت داشته باشد. فراوانی مصالح که بیشتر شامل خاک زیر پا و چند رول گونی و سیم خاردار میشود و همینطور سادگی در یادگیری و اجرا، آن را به یک راه حل مناسب در زمانهای بحران های طبیعی تبدیل میکند. هرچند امروزه حتی با استفاده از طراحی های متنوع و کاربردی از این روش در ساخت فضاهای اقامتی مختلفی از جمله هتل ها و مزرعه ها استفاده میشود.
این سازه نوآورانه با دانش و بینش خلیلی با الهام از معماری ایرانی و تلفیق آن با معماری گونیهای شنی (سند بگ)، در عمل از مصالح جنگی برای ساخت سرپناه های محکم و پابرجا با رد پای زیست محیطی اندک استفاده میکند.
فرم گنبد به عنوان یک فرم طبیعی و از ارکان ابرخشت علاوه بر ایجاد پایداری و استقامت در سازه، موجب زیبایی و استفاده بهینه از انرژی میشود که میتوان با طراحی صحیح از آن بهره برد.
نادر بعد از سالها آموزش در ایران، ترکیه و آمریکا به ایران بازگشت و با همت بی پایان به کاوش در دل کویرهای ایران و روستاهای باستانی آن پرداخت و به دنبال روشی برای ساخت خانه های ارزان و مقاوم برای افراد نیازمند در سطح جهان، با مصالح طبیعی و چهار المان اصلی زندگی بود. نادر خلیلی شرحی از نوشته های تلخ و شیرین و تجربیات اندوخته زندگیش در این مسیر را در کتاب ارزشمند تنها دویدن به بیان آورده است. وی در نهایت توانست روش گلتافتن و خانه های سرامیکی را با تلاش بسیار در واقعیت اجرا کند
سرپناه های آینده و شهرک های فضایی در کره ماه و مریخ توسعه و پیشنهاد داده بود و مورد استقبال بسیار قرار گرفت. یکی از امتیازات این تکنیک برای ساخت در سیارات دیگر، عدم نیاز به حمل مصالح سنگین و استفاده از خاک و جاذبهء همان سیاره برای ساخت است. به گفته نادر هزینه حمل هر کیلو از مصالح به کره ماه به اندازه دو کیلو طلا بوده است. در اصل با استفاده از این روش خاک از طلا نیز ارزشمندتر میشود!
از کمیای لطف تو زر گشت روی من ... آری به یمن لطف شما خاک زر شودحافظ
کاملی گر خاک گیرد زر شود ... ناقص ار زر برد خاکستر شودمولوی)
خلیلی علاقهء بسیاری به ادبیات و عرفان ایرانی داشت. وی طراحی ابرخشت های خود را مدیون و مقتبس از اشعار شاعر معتبر ایرانی، خصوصا مولوی میداند. وی بسیاری از اشعار مولانا را به زبان انگلیسی منتشر کرده است و همچنین بارها به مفهوم و ارزش خاک در فرهنگ و هنر ایرانی اشاره کرده است.
از جمله کتاب های وی به زبان انگلیسی:
Racing Alone
Ceramic Houses and Earth Architecture: How to Build Your Own
Sidewalks on the Moon
Rumi, Fountain of Fire
Rumi, Dancing the Flame
ایده و تحقیقات ابرخشت بالاخره در هنگام جنگ خلیج فارس، با همکاری سازمان ملل و نادر خلیلی در ساخت شهرک پناهجویان در استان خوزستان اجرایی شد.
بعد ها نادر جایزه معتبر آقاخان را برای ساخت کمپ پناهجویان جنگ افغانستان در پاکستان در سال 2004 دریافت کرد. با این روش پناهجویان در مدت زمانی نسبتا کوتاه، خانه های موقت جدید خود را به طور موثری ساختند.
همینطور در سال 1991 موسسه آموزشی هنر خاک کالیفرنیا (کال ارث) را با هدف آموزش و ترویج تکنیک ابرخشت پایه گذاری کرد.
از مزایای ابرخشت میتوان از دوام و پایداری، امنیت، مقاومت عالی در برابر زلزله، سیل، آتش سوزی،به طور کلی بلایای طبیعی و همچنین قابلیت بازگشت خود به خودی آن به طبیعت نام برد.
از جمله چالش های اجرای آن حجم عملیات خاکی و احتیاج به نفرات برای اجرا میباشد. حضور افراد یک خانواده یا باهمستان میتواند این چالش را به یک فعالیت گروهی پویا و سازنده تبدیل کند. این خود به این مفهوم است که ابرخشت فقط یک سازه یا معماری خام نیست و طراحی زندگی محور به صورت کلی نگر برای ایجاد آن لازم است.
روش ساخت بسیار ساده است. الهام گرفتن از فرم های طبیعی باعث میشود علاوه بر پایداری، زیبایی خلق شود. از ابرخشت میتوان برای ساخت قوس های معماری و گنبدها، درگاه ها و همینطور شکل های مرسوم چندضلعی استفاده کرد. همینطور میتوان با آن محوطه سازی، باغبانی و حتی از آن در سازه های سدبند ، پل ها و یا تثبیت نوار ساحلی رودخانه ها و دریاها استفاده کرد.
ردیف های طولانی و دراز یا کوتاه گونی های پر شده از ملات خاک در امتداد هم به صورت مارپیچ، پر میشوند و بعد از کوبیده شدن بر رویشان ردیف های سیم خاردار قرار داده میشود. این سیم خاردار ها باعث تقویت سازه خصوصا در برابر نیروهای جانبی میشود. ممکن است تقویت کننده هایی حدودا کمتر از ده درصد مانند سیمان، آهک یا امولسیون آسفالت به آن اضافه شود. به صورت کلی این روش شبیه فتیله های سفالگری است که با آن کوزه و اشیا ساخته میشوند.
ابزار و مصالح ابتدایی میتواند شامل یک رول گونی با مقاومت یو وی پایین ، یک رول سیم خاردار گالوانیزه چهارپر، بیل، کوبه و چند سطل کوچک و در نهایت خاک و آب باشد.
هر چند با توجه به موقعیت میتوان از تجهیزات مختلفی کمک گرفت یا ابرخشت را با مصالح و روش های ساخت دیگر هم ترکیب کرد.
